Bùi Kỷ là ai? Nhà giáo, nhà Nho học và nhà nghiên cứu văn hóa tiêu biểu đầu thế kỷ 20

Bùi Kỷ tên chữ Ưu Thiên, hiệu Tử Chương, là một trí thức tiêu biểu của Việt Nam đầu thế kỷ 20. Ông không chỉ là nhà giáo mà còn là nhà Nho học và nhà nghiên cứu văn hóa có ảnh hưởng sâu rộng trong giai đoạn lịch sử đầy biến động này.

Bùi Kỷ là ai?

Bùi Kỷ sinh ngày 5 tháng 1 năm 1888 tại làng Châu Cầu, phủ Lý Nhân (nay thuộc thị xã Phủ Lý, tỉnh Hà Nam). Xuất thân trong một gia đình khoa bảng Nho học, ông được thừa hưởng truyền thống hiếu học và tinh thần yêu nước. Tổ tiên họ Bùi gốc ở xã Triều Đông, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông (nay thuộc huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây). 

Khoảng thời cuối triều Lê, gia đình chuyển đến Châu Cầu lập nghiệp, và đến đời thứ 6 thì phát khoa vào năm 1865. Cả hai anh em thúc bá của Bùi Kỷ, Bùi Văn Dị và Bùi Văn Quế, đều đỗ Phó bảng; Bùi Văn Dị (1833–1895) làm quan đến Thượng thư, phụ chính đại thần, còn Bùi Văn Quế (1837–1913) làm quan đến Tham trị bộ Hình rồi cáo quan về quê. Con trai ông Quế là Bùi Thức (1859–1915) đỗ Tiến sĩ Nho học (1898), không ra làm quan, ở nhà dạy học và viết sách.

Bùi Kỷ là một trong ba con trai của ông Bùi Thức, và tất cả đều đỗ đạt. Từ nhỏ, Bùi Kỷ được cha dạy dỗ về Nho học, ngoài ra ông còn học chữ quốc ngữ và chữ Pháp, điều này tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp học vấn và nghiên cứu của ông sau này.

Năm 1909, Bùi Kỷ đỗ Cử nhân, năm sau vào Huế thi Hội và thi Đình, đỗ Phó bảng nhưng từ chối ra làm quan để ở nhà chăm sóc cha mẹ già. Năm 1912, ông được cử sang Pháp học tại trường Thuộc địa (École Coloniale) và tốt nghiệp bằng Thành Chung. Sau khi trở về nước, dù được mời làm quan, ông vẫn từ chối và tập trung vào việc giảng dạy, nghiên cứu và bảo tồn văn hóa dân tộc.

Tiểu sử, lý lịch của Bùi Kỷ

Sự nghiệp giáo dục và nghiên cứu văn hóa

Bùi Kỷ là một trong những học giả đầu tiên tham gia vào việc biên khảo và giảng dạy ngữ văn Hán-Việt tại các trường học Pháp – Việt ở Đông Dương. Ông là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu và giáo trình quan trọng trong lĩnh vực văn học và ngôn ngữ, góp phần phát triển nền giáo dục của Việt Nam thời bấy giờ. Các công trình tiêu biểu của ông bao gồm:

• Quốc văn cụ thể (1932): Giới thiệu các thể loại văn học truyền thống Việt Nam và các đặc điểm trong cách sử dụng ngôn ngữ của dân tộc.
• Hán văn trích thái diễn giảng khóa bản (1942): Một tác phẩm nghiên cứu về các thể loại văn học cổ điển của Trung Quốc và Việt Nam, soạn cùng Trần Văn Giáp.
• Việt Nam văn phạm bậc trung học (1940): Soạn cùng Trần Trọng Kim và Phạm Duy Khiêm, công trình này là một bộ sách giảng dạy ngữ pháp tiếng Việt cho học sinh trung học.
• Tiểu học Việt Nam văn phạm (1945): Cùng Trần Trọng Kim và Nguyễn Quang Oánh, tác phẩm này được soạn cho học sinh tiểu học, giúp các em nắm vững ngữ pháp cơ bản của tiếng Việt.

Ngoài ra, ông còn hiệu khảo nhiều tác phẩm văn học cổ điển như Truyện Kiều, Truyện Thúy Kiều, Trê cóc, Trinh thử, Lục súc tranh công, Hoa điểu tranh năng. Ông cũng nghiên cứu và dịch nhiều tác phẩm chữ Hán của các danh nhân văn hóa nổi tiếng, chẳng hạn như Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi, Bài ký Lầu Nhạc Dương của Phạm Trọng Yêm, Trần tình văn của Cao Bá Nhạ, và thơ chữ Hán của Nguyễn Du. Đặc biệt, ông còn dịch một số tác phẩm Nôm cổ điển sang chữ Hán để giới thiệu văn học Việt Nam với độc giả Trung Quốc, như thơ Bà Huyện Thanh Quan và Truyện Kiều.

Sự nghiệp nghiên cứu của Bùi Kỷ không chỉ giới hạn trong việc biên soạn giáo trình mà còn bao gồm những đóng góp to lớn trong việc giữ gìn và phát triển các di sản văn hóa dân tộc, đặc biệt là trong việc duy trì tiếng Việt và chữ Hán trong giáo dục.

Quá trình hoạt động cách mạng và những năm cuối đời

Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, Bùi Kỷ không chỉ là một trí thức có uy tín mà còn là một nhân sĩ trí thức yêu nước, tích cực tham gia các hoạt động cách mạng. Ông giữ chức Chủ tịch Hội Văn hóa kháng chiến Liên khu III, Ủy viên Hội Liên hiệp Liên khu, đóng góp vào phong trào đấu tranh giành độc lập cho dân tộc.

Sau khi Việt Nam giành được độc lập, ông tham gia Ủy ban bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam và là Hội trưởng Hội Việt-Trung hữu nghị, làm cầu nối giữa hai quốc gia trong việc trao đổi văn hóa và tăng cường mối quan hệ hữu nghị. Trước khi qua đời vào ngày 19 tháng 5 năm 1960, đúng vào sinh nhật lần thứ 70 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông đã sáng tác một bài thơ chúc thọ Bác Hồ, thể hiện lòng kính trọng và tình cảm sâu sắc đối với lãnh tụ dân tộc.

Di sản và tầm ảnh hưởng của Bùi Kỷ

Bùi Kỷ được ghi nhận là một trong những học giả tiêu biểu của thế hệ trí thức yêu nước đầu thế kỷ 20. Những đóng góp của ông không chỉ có giá trị về mặt học thuật mà còn có ảnh hưởng sâu rộng trong việc xây dựng và phát triển nền giáo dục cũng như bảo tồn văn hóa dân tộc trong thời kỳ đầy biến động của lịch sử Việt Nam.

Sự nghiệp của ông là biểu tượng của tinh thần hiếu học, trí thức và lòng yêu nước. Những công trình của Bùi Kỷ vẫn còn có giá trị cho đến ngày nay, và ông là một trong những người tiên phong trong việc nghiên cứu và giảng dạy văn hóa, ngôn ngữ, và lịch sử Việt Nam. Hãy truy cập 35Express ngay hôm nay để không bỏ lỡ những tin tức, thông tin và sự kiện mới nhất, được cập nhật liên tục và chính xác!