Bà Mụ là ai? Phong tục cúng 12 bà mụ tại Việt Nam

Phong tục cúng 12 bà mụ là một nét đẹp văn hóa đặc sắc của người Việt. 35express sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa và nguồn gốc của tục lệ này, đồng thời khám phá vai trò quan trọng của các bà mụ trong tín ngưỡng dân gian.

Bà Mụ là ai?

Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, người ta tin rằng có những vị tiên nữ linh thiêng chuyên trách việc sinh nở, được gọi là Bà Mụ, Mẹ Sanh, hoặc Bà Thư. Các vị này được xem như những người mẹ thiêng liêng, bảo trợ cho phụ nữ mang thai và giúp quá trình sinh nở diễn ra thuận lợi.

Bên cạnh vai trò hỗ trợ các bà mẹ, Bà Mụ còn được coi là những người dìu dắt và che chở cho trẻ nhỏ trong những năm tháng đầu đời. Họ giúp trẻ lớn lên khỏe mạnh, bình an và được bao bọc bởi tình thương từ những điều linh thiêng nhất.

Sự tích 12 Bà Mụ

Như cuốn “Lược khảo về thần thoại Việt Nam” của Nguyễn Đổng Chi đã kể lại, Ngọc Hoàng, vị chúa tể của thiên đình, là đấng sáng tạo ra muôn loài. Vào thời kỳ sơ khai, khi trái đất còn ngập tràn bóng tối và nước, Ngọc Hoàng đã phái nữ thần Mặt Trời và Mặt Trăng đến để thắp sáng và làm khô cạn hành tinh.

Sau khi thổi hồn vào những sinh vật nhỏ bé như mối, kiến, ong bướm, Ngọc Hoàng tiếp tục tạo ra những loài động vật lớn mạnh như voi, hổ, chó, mèo. Và đỉnh cao trong sự sáng tạo của Ngài chính là loài người, loài vật duy nhất có khả năng tư duy và sáng tạo.

Việc tạo ra con người được ví như một tác phẩm điêu khắc tinh xảo, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tài hoa của người nghệ nhân. Ngọc Hoàng, vị thần tối cao, đã giao trọng trách này cho 12 Bà Mụ – những nhà điêu khắc tài ba nhất thiên đình. Với đôi bàn tay khéo léo, các Bà đã nhào nặn nên những tác phẩm nghệ thuật sống động, mang đến cho thế giới những sinh linh tuyệt vời.

Hình ảnh 12 bà mụ trong tâm thức người Việt như một màn sương mờ ảo. Những câu chuyện về các bà mụ được truyền miệng từ đời này sang đời khác, khiến người ta khó phân biệt đâu là sự thật, đâu là hư cấu. Có truyền thuyết kể rằng các bà là những vị thần giúp Ngọc Hoàng tạo ra con người, cũng có câu chuyện khác lại miêu tả các bà là những sinh linh kỳ diệu được sinh ra từ ý chí của Ngọc Hoàng.

Truyền thuyết 12 Bà Mụ, vốn có nguồn gốc từ Trung Hoa, đã được người Việt tiếp nhận và biến tấu, trở thành một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng dân gian. Câu chuyện này không chỉ giải thích về nguồn gốc của con người mà còn thể hiện lòng biết ơn của người dân đối với những vị thần đã ban tặng sự sống. Dù là một câu chuyện mang màu sắc thần thoại, nhưng nó vẫn để lại những giá trị nhân văn sâu sắc.

Danh sách của 12 Bà Mụ

Truyền thuyết kể rằng, để tạo nên một đứa trẻ, 12 bà mụ sẽ phân chia công việc rất cụ thể:

1. Mụ bà Trần Tứ Nương coi việc sanh đẻ (chú sanh)
2. Mụ bà Vạn Tứ Nương coi việc thai nghén (chú thai)
3. Mụ bà Lâm Cửu Nương coi việc thụ thai (thủ thai)
4. Mụ bà Lưu Thất Nương coi việc nặn hình hài nam, nữ cho đứa bé (chú nam nữ).
5. Mụ bà Lâm Nhất Nương coi việc chăm sóc bào thai (an thai)
6. Mụ bà Lý Đại Nương coi việc chuyển dạ (chuyển sanh)
7. Mụ bà Hứa Đại Nương coi việc khai hoa nở nhụy (hộ sản)
8. Mụ bà Cao Tứ Nương coi việc ở cữ (dưỡng sanh)
9. Mụ bà Tăng Ngũ Nương coi việc chăm sóc trẻ sơ sinh (bảo tống)
10. Mụ bà Mã Ngũ Nương coi việc ẵm bồng con trẻ (tống tử)
11. Mụ bà Trúc Ngũ Nương coi việc giữ trẻ (bảo tử)
12. Mụ bà Nguyễn Tam Nương coi việc chứng kiến và giám sát việc sinh đẻ (giám sanh).

Phong tục cúng Mụ ở Việt Nam

Từ xưa đến nay, người Việt Nam luôn dành sự tôn kính đặc biệt cho 12 bà mụ. Để bày tỏ lòng biết ơn đối với công lao sinh thành, dưỡng dục của các bà, cha mẹ thường tổ chức lễ cúng mụ vào những dịp quan trọng như đầy cữ, đầy tháng và thôi nôi. 

Trong những ngày này, gia đình sẽ chuẩn bị một mâm cỗ thịnh soạn gồm 12 phần lễ vật nhỏ và một phần lễ vật lớn để cúng các bà mụ. Qua đó, thể hiện mong muốn cầu mong những điều tốt đẹp nhất đến với con trẻ.

Mâm cúng Bà Mụ gồm những gì?

Từ xa xưa, người Việt Nam đã có tục lệ cúng Bà Mụ để tỏ lòng biết ơn đối với những vị thần đã giúp đỡ các bà mẹ sinh nở và nuôi dạy con cái. Mâm cúng Bà Mụ, qua bao đời nay, vẫn được lưu truyền và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa truyền thống của dân tộc.

1. Lễ vật cơ bản:

• 12 chén chè nhỏ và 1 chén chè lớn: Đại diện cho 12 Bà Mụ và 1 Bà Chúa Mụ. Loại chè có thể là chè đậu trắng, chè trôi nước, tùy theo vùng.
• 12 đĩa xôi nhỏ và 1 đĩa xôi lớn: Thường là xôi gấc, tượng trưng cho sự may mắn.
• Bộ tam sên: Bao gồm thịt luộc, trứng luộc, tôm hoặc cua luộc, tượng trưng cho đất, nước, và trời.
• Hoa tươi: Hoa cúc, hoa hồng hoặc các loại hoa tươi khác.
• Trái cây: Mâm ngũ quả gồm 5 loại trái cây tươi, thể hiện sự đầy đủ và sung túc.

2. Các món dành riêng cho trẻ nhỏ:

• Bánh kẹo: Bánh cam, bánh ít, hoặc bánh ngọt phù hợp với trẻ nhỏ.
• Bánh hỏi: Một món không thể thiếu trong một số nghi lễ cúng.
• Cháo trắng: Thường kèm theo 12 chén nhỏ và 1 chén lớn.

3. Đồ lễ phụ khác:

• Hương (nhang)
• Nến (hoặc đèn dầu)
• Trà, rượu
• Gạo và muối
• Giấy tiền vàng mã: Đặc biệt là đồ mã dành cho các Bà Mụ.

4. Búp bê hoặc tượng hình nhân (nếu có):

Đại diện cho em bé, tượng trưng cho lòng thành kính đối với các Bà Mụ đã “nặn hình” cho đứa trẻ.

Cách bày trí

Các lễ vật thường được bày trên một chiếc bàn lớn, sạch sẽ, với bàn nhỏ phía dưới dành cho lễ vật cúng Đức Ông. Lễ cúng được tổ chức tại nhà, thường là ở không gian linh thiêng như bàn thờ gia tiên hoặc nơi đặt nôi em bé.

Sau khi lễ cúng hoàn tất, gia đình sẽ khấn vái, cảm tạ và mời các Bà Mụ thụ hưởng lễ vật. Cuối cùng, lễ vật được chia sẻ cho gia đình và bạn bè để lan tỏa niềm vui và phước lành.

Một số câu hỏi xung quanh 12 Bà Mụ

• Bà Mụ có đền hay chùa nào thờ không?

Từ Quận 9 với chùa Phước Tường đến Chợ Lớn với chùa Minh Hương Gia Thạnh, nhiều ngôi chùa ở miền Nam đã trở thành điểm đến quen thuộc để thờ cúng các bà Mụ. Những địa điểm linh thiêng này thu hút đông đảo người dân đến cầu nguyện, đặc biệt là khi gia đình có thành viên mới chào đời hoặc gặp phải bệnh tật.

• Có tất cả bao nhiêu bà Mụ? 13 bà hay 12 bà?

Người Việt xưa tin rằng, quá trình sinh nở được các vị thần linh che chở, đặc biệt là 12 bà mụ và Bà Chúa Thai Sanh – người đứng đầu hệ thống bảo sanh.

• Bà Mụ có thật không?

Truyền thuyết về 12 bà mụ là một phần của di sản văn hóa phi vật thể quý báu của dân tộc. Mặc dù khoa học đã chứng minh rằng không có sự tồn tại của các bà mụ theo nghĩa đen, nhưng niềm tin vào họ vẫn còn hiện hữu trong lòng mỗi người. Điều này cho thấy, tín ngưỡng dân gian có một sức sống mãnh liệt và đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của con người.

Qua bài viết này, chúng ta đã cùng nhau khám phá về 12 bà mụ và phong tục cúng bái độc đáo này. Phong tục cúng 12 bà mụ là một nét đẹp văn hóa truyền thống, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam. Đừng quên theo dõi 35express để tìm hiểu thêm những phong tục dân gian khác nhé!